Hình tượng người phụ nữ trong truyện ngắn Thạch Lam

HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN NGẮN THẠCH LAM

 

MỞ ĐẦU

 

Thạch Lam – một cây bút truyện ngắn xuất sắc của thời kỳ văn học đầu thế kỷ XX – 1945. Khi nhắc dến truyện  ngắn Thạch Lam, ta thường nghĩ ngay đến thế giới nhân vật của ông. Đó là những thân phận dưới đáy xã hội ( Nhà mẹ Lê, Hai đứa trẻ), có những kiếp người phụ nữ bất hạnh (cô hàng xén, Hai lần chết, Một đời người, Tối ba mươi …), có những tầng lớp tiểu tư sản ( Một cơn giận, Đói, Cái chân què … ). Ở thế giới nhân vật đó, tôi ấn tượng với nguời phụ nữ trong sáng tác của Thạch Lam. Bằng một giọng văn nhẹ nhàng, ngôn từ giản dị  mà sâu sắc, những câu chuyện đi vào lòng người đọc man mác. Số phận những người phụ nữ như bài ca về cuộc đời của những thân phận nhỏ bé, côi cút, đáng thương. Trên cơ sở tiếp thu những công trình nghiên cứu và các tài liệu có lên quan, tôi chọn đề tài “ Hình tượng nhân vật nữ trong truyện ngắn Thạch Lam” để thấy được vẻ đẹp ẩn khuất bên trong tâm hồn họ và tấm lòng của tác giả Thạch Lam đối với cuộc sống con người. Giúp độc giả tiếp cận sâu sắc hơn về hình tượng nhân vật nữ trong truyện ngắn Thạch Lam.

Với thời lượng hạn hẹp của một bài tiểu luận và hạn chế của bản thân, đề tài chỉ gói gọn trong một số tác phẩm của Thạch Lam như: Cô hàng xén, Dưới bóng hoàng lan, đứa con, Hai đứa trẻ, Hai lần chết, Một đời người, Nhà mẹ Lê, Tối ba mươi, Tình xưa.

Cấu trúc đề tài, ngoài phần mở đầu và kết thúc, đề tài gồm có ba chương:

Chương 1: Cơ sở lí luận

Chương 2: Hình tượng nhân vật nữ trong truyện ngắn Thạch Lam.

Chương 3: Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật nữ trong truyện ngắn Thạch Lam.

NỘI DUNG

 

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN

 

Chúng tôi tập trung nghiên cứu về hình tượng nghệ thuật, hình tượng nhân vật, hình tượng văn học:

- Hình tượng nghệ thuật là nơi kết tinh của các yếu tố về con  người, đời sống xã hội, tư chất  nhà văn, mà nhà văn là người giữ một vai trò quan trọng chuyển từ thế giới vật chất sang thế giới sang thế giới tinh thần, hướng người đọc tới cái nhìn sâu sắc hơn về tác phẩm.

- Hình tượng nhân vật là kết quả sự sáng tạo có tính chất hư cấu của tác giả về những đối tượng có đời sống riêng. Đó có thể là con người và cũng có thể là đồ vật, động vật được nhân hóa. Hình tượng nhân vật gắn liền một cách mật thiết với cấu trúc ngôn từ trong tác phẩm:. Nhân vật không hiện hữu ngoài ngôn từ: đó là con người trong sách, con người trên trang giấy, con người qua dòng chữ. Tất nhiên, con người trong sách tái hiện hình ảnh ngoài đời, nhưng bằng con đường hư cấu, nhân vật trở thành một chất lượng nghệ thuật mới.

- Hình tượng văn học là vẻ đẹp của ngôn từ, hình tượng nghệ thuật, là đứa con tinh thần của người nghệ sỹ. Thế giới hình tượng của tác phẩm bao gồm nhiều phương diện, trong đó nổi bật là hình tượng không gian, hình tượng thời gian và hình tượng nhân vật. Thông qua hình tượng người đọc không chỉ là chiêm ngưỡng, cảm thụ mà còn là người đồng sáng tạo các hình tượng, tạo nên một thế giới thứ ba  trong tâm trí mình.

Thứ hai chúng tôi tập trung nghiên cứu về Hình tượng người phụ nữ trong văn xuôi Việt Nam.

Văn học Việt Nam trải qua hơn 10 thế kỷ phát triển đã gặt hái được nhiều thành tựu to lớn. Hình tượng người phụ nữ xuyên suốt trong văn học từ trung đại, cận đại đến hiện đại, mỗi nhân vật gắn với mỗi thời kỳ, mỗi tên tuổi của những tác gia nhất định.   Ở thời kỳ văn học trung đại, người phụ nữ phải chịu sự chà đạp về thể xác lẫn tinh thần, Vũ Nương trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ đã thể hiện được điều đó. Bước sang giai đoạn văn học hiện đại , người phụ nữ là nạn nhân của cái đói, cái rét dưới gót giày của quân xâm lược. Đó là Thị (vợ nhặt – Kim Lân), đó là bà lão phải chết vì cái ăn( Nam Cao). Trong không khí của cuộc cách mạng sôi sục và dưới ánh sáng lý tưởng mới, hơn bao giờ hết hình ảnh người phụ nữ Việt Nam hiện lên với vẻ đẹp của con người tự do, con người được yêu, được sống, sãn sàng vì độc lập dan tộc chẳng khác gì nam giới. khi đất nước được giải phóng, ngưòi phụ nữ đứng lên làm chủ cuộc đời, làm chủ cuộc sống, luôn sống với khát khao hạnh phúc gia đình. Dưói ngòi bút của những tác gia văn học, hình tượng nhân vật nữ luôn là điểm sáng trên bầu trời văn học Việt Nam.

CHƯƠNG 2: HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN NGẮN THẠCH LAM

Hình tượng nhân vật nữ trong truyện ngắn Thạch Lam được tập trung khai thác ở 3 phương diện:

- Hình tượng những người bà, người mẹ nhân hậu, giàu lòng vị tha và đức hy sinh, khắc khổ, lam lũ.

ở đây ta gặp mẹ Lê, - hình tượng người mẹ nghèo hiện hữu rõ trong trang viết. Mẹ Lê, một bà mẹ già phải nuôi đàn con mười một đứa, mẹ phải làm lụng vất vả mà không đủ để nuôi con, thế rồi một ngày trời rét, trong nhà không còn gì để ăn, mẹ Lê phải đi vay gạo nhà ông Bá để đỡ dói cho đàn con, nào ngờ ông Bá không cho lại còn thả chó ra cắn. Về nhà, mẹ Lê lên cơn sốt, rồi chết, để lại đàn con nheo nhóc mười một đứa không biết rồi tương lai của chúng sẽ ra sao. Người bà nhân hậu cũng được Thạch Lam khắc họa rõ nét. Đó là người bà trong Dưới bóng hoàng lan- tuy bà già nhưng kh cháu đi bên bà, cháu vẫn cảm thấy được bà che chở cho cháu. Đó là bà mẹ già trong Trở về vẫn tha thiết được gặp con lần cuối mặc dù nó đã bị xa hoa thị thành làm mờ mắt, về thăm mẹ như để hoàn thành một nghĩa vụ.

- Hình tượng những cô gái thôn quê và thành thị giản dị, hiền hậu, chịu thương, chịu khó nhưng có số phận bất hạnh

Ở đây ta gặp Tâm với gáng hàng xén trên vai hay là gánh hàng của cuộc đời, Liên chịu khó ở bên người chồng bội bạc vì thiên chức làm mẹ, làm vợ. Cuộc đời của Dung là một địa ngục trần gian khi cô tự tử mà không chết, phải quay về với cuộc đời thực tại. Hai cô gái bán hoa Lien và Huệ trong đêm ba mươi ý thức về cuộc đời bất hạnh của mình, tâm hồn hai cô đối lập hoàn toàn với không gian trong đêm ba mươi đó

- Hình tượng thiếu nữ mới lớn ở thôn quê và thành thị ngây thơ, trong sáng và thủy chung trong tình yêu:

Những cô gái mới lớn trong truyện ngắn Thạch Lam thật ngây thơ, trong sáng nhưng cũng thật thủy chung trong tình yêu. Ta biết Lan trong tình xưa, một cô gái khi yeu cũng thay đổi hẳn, khi người yêu đi xa, cô vẫn hoài đứng trông theo con tàu rời xa bến, hi vọng sẽ có một ngày nào đó, tình yeeulaij quay trở về với cô. Hay Nga, trong dưới bóng hoàng lan sau bao nhiêu măm cách trở, cô vẫn yêu Thanh, vẫn nhớ về người con trai thời thơ ấu nhặt hoàng lan với mình.

 

CHƯƠNG 3: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN NGẮN THẠCH LAM:

Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật nữ trong truyện ngắn Thạch Lam được khai thác về các mặt: kết cấu, không gian- thời gian nghệ thuật, ngôn ngữ và giọng điệu:

-Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật nữ qua kết cấu:

Trước hết, ta tìm hiểu về cốt truyện trong truyện ngắn Thạch Lam, truyện ngắn được xây dựng theo kiểu chuyện không có cốt truyện . Những câu chuyện tưởng như thật nhẹ nhàng mà sâu sắc.

Với mạch trữ tình, chất truyện man mác, dìu dịu. Thạch Lam chọn cho mình kết cấu tâm lý để xây dựng nhân vật. Nhân vật luôn đặt trong tâm trạng xót xa, suy ngẫm về thân phận, cuộc đời. Kết cấu luôn lồng ghép với ngoại  cảnh để nhân vật tự thức tỉnh.

- Nghệ thuật xây dựng nhân vật nữ qua hình tượng không gian và thời gian:

Không gian trong truyện ngắn Thạch Lam không phải là không gian của thời binh chiến. Đến với Thạch Lam là đến với không gian hiện thực của  cuộc đời, những góc phố, ga tàu, chợ xép, con đường … Tất cả, làm nên cuộc sống cực khổ đời người. Trong không gian tối tăm ấy, con người hồi tưởng lại quá khứ, khi đó, không gian hồi tưởng xuất hiện đưa con người xuôi theo dòng tâm trạng, ý thức sâu sắc thân phận cuộc đời. Từ không gian hiện thực, đã kéo theo một đặc diểm khác trong quan niệm về không gian nghệ thuật của Thạch Lam. Đó là không gian hòa quyện vào thời gian. Chính kiểu không gian này đã khắc họa rõ nét hơn tâm trạng nhân vật, đối thoại với chính cuộc sống xung quanh mình. Một kiểu không gian khác trong nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật nữ của Thạch Lam là không gian bi kịch và sau bi kịch.Thạch Lam miêu tả tỷ mỹ chính xác đến tận cùng, không ngần ngại chỉ ra cái bi kịch nhân thế và đẩy nó lên đến đỉnh điểm. Chính không gian bi kịch và sau bi kịch đã làm xuất hiện kiểu không gian phát sinh :không gian hồi tưởng, không gian khát vọng trong tác phẩm.đọc truyện Thạch Lam, ta cứ tưởng có khi đã vượt ra ngoài không gian vật chất ba chiều để mở ra một chiều không gian vời vợi mang tình người cao cả - chiều không gian nhân bản, không chỉ cho nhân vật trong truyện mà còn chuyển hóa đến người đọc, tạo thành không gian người đọc, để họ cùng thảng thốt, đau buồn chia sẻ với nhân vật trong truyện.  Đưa bức tranh hiện thực của những người phụ nữ lên chiếm lĩnh cuộc đời, tìm chân trời hạnh phúc của cuộc sống.

- Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật nữ qua ngôn ngữ và giọng điệu:

Ngôn ngữ Thạch Lam mang một dấu ấn rất riêng. Không trào lộng như Vũ Trọng Phụng, không hài hước như Nguyễn Công Hoan, không triết lí như Nam Cao. Thạch Lam nhẹ nhàng mà tinh tế, giành những nét ưu ái riêng cho nhân vật nữ của mình. Ngôn ngữ và giọng điệu trữ tình cũng vì thế là nét riêng của ông, những nhân vật nữ cứ như vậy mà len lỏi giữa cuộc đời, theo lời kể của nhà văn nhân vật phải luôn giằng xé trong tâm trạng chính bản thân để vượt ra ngoài, tìm ánh sáng cuộc đời.

Thạch Lam ra đi ở tuổi sung sức nhất của một đời người nghệ sĩ. Mẫn cảm trước số phận ngắn ngủi của cuộc đời phải chăng đã giúp ông yêu cuộc sống này hơn. Là nhà văn luôn trân trọng và chắt chiu cái đẹp, Thạch Lam đã để lại dấu ấn trên văn đàn dân tộc : phong cách độc đáo của nhà truyện ngắn tâm tình.

KẾT LUẬN

Đề tài của tôi đã được tiến hành trên ba chương, ở chương 1, tập trung khai thác cơ sở lí luận, tìm hiểu về những quan niệm hình tượng nhân vật, hình tượng nghệ thuật , hình tượng văn học và hình tượng người phụ nữ trong van xuôi việt Nam. Bước sang chương thứ hai, chúng tôi tập trung nghiên cứu về hình tượng nhân vật nữ trong truyện ngắn thạch Lam với những người bà, người mệ nhân hậu, những cô gái quê và thành thị có số phận bất hạnh và những cô gái mới lớn có tình yêu thủy chung, trong sáng. Bước sang chương thứ ba, chúng tôi nghiên cứu về nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật nữ trong truyện ngắn Thạch Lam về kết cấu, không gian – thời gian, ngôn ngữ và giọng điệu. Qua đó làm rõ nét riêng trong sáng tác của Thạch Lam so với các tác giả cùng thời khác. Hy vọng đề tài của tôi sẽ góp được một phần nhỏ vào công việc nghiên cứu tác giả, tác phẩm Thạch Lam.